Een blik op ADHD door geschiedenis heen: van lastige kinderen tot persoonlijke aandacht

Lastige en ondeugende kinderen

Op 14 juni 1912 hield psychiater en latere hoogleraar Karel Herman Bouwman een voordracht bij het Nederlands Onderwijskundig Genootschap over ‘ lastige en ondeugende kinderen’ . Hij sprak over kinderen met ‘nerveuze symptomen ’, zoals:

• sterke lichamelijke reacties op psychische prikkels
• gevoeligheid en snelle prikkelbaarheid
• gemis aan voldoende remmingen
• afleidbaarheid met een snelle wisseling van de aandacht

Hoewel hij niet de nadruk legde op deze ‘ADHD-achtige symptomen’, benadrukte hij eerder de moreel-ethische aspecten, zoals weerspannigheid, ongezeglijkheid, prikkelbaarheid en neiging tot criminaliteit. Hij beschreef deze kinderen als zijnde met een gebrek aan zelfbeheersing , wat tegenwoordig wordt opgevat als een stoornis in de remming van gedrag. Het gebrek aan ‘rem ’ is dus wat de kinderen met ADHD van nu en de moreel-ethisch defecte kinderen van 100 jaar geleden verbindt. 

In die tijd, voorafgaand aan de invoering van de leerplicht in 1901, ging ongeveer 90% van alle kinderen naar de lagere school. De overige 10% bestond uit ‘zorgenkindjes ’, die om verschillende redenen niet geschikt werden geacht voor school. Met de invoering van de leerplicht veranderde dit echter; ook deze ‘zorgenkindjes’ moesten naar school. Dit leidde tot overvolle klassen en een toename van ‘moeilijke leerlingen ’, wat resulteerde in grotere uitdagingen voor leerkrachten. Leerkrachten moesten een beroep doen op hulptroepen: medici, psychiaters en maatschappelijk werkers. De hulptroepen hielden zich eerst bezig met kinderen die verstandelijk te beperkt waren om mee te kunnen op school. Direct volgend daarop ontstond er een grote aandacht voor kindere n die opvielen door druk gedrag en slechte concentratie . Op deze manier maakte de leerplicht kinderen met ADHD achtig gedrag zichtbaar als een nieuwe categorie ‘probleemkinderen’. De algemene overtuiging was destijds dat kinderen vooral zelfbeheersing moesten leren. 

Over het algemeen ging men ervanuit dat gedragsmatige en emotionele problemen bij kinderen niet een medisch- maar een psychologisch probleem waren. Er was echter 1 uitzondering!

Prikkelbare zenuwen

Zenuwachtigheid bij kinderen uit zich op verschillende manieren. Denk maar aan angst, dwangmatige handelingen, tics, spraakstoornissen, hartkloppingen, slaapproblemen, nagelbijten, bedplassen en hoofdpijn werden met ‘de zenuwen ’in verband gebracht. Meestal werd er gesproken over 2 hoofdvormen van zenuwachtigheid:

1. Het apathische of lusteloze kind
2. Het drukke of prikkelbare kind

Het zenuwachtige - prikkelbare kind vertoond voldoende overeenkomsten met het huidige ADHD om het predicaat voorloper te verdienen 😊 

Het prikkelbare, zenuwachtige kind werd bijvoorbeeld omschreven als: ‘vatbaar voor allerlei prikkels: het doet druk mee aan de verschillende spelletjes doch is daarbij lastig zijn wispelturigheid: het is uitermate beweeglijk zowel lichamelijk als geestelijk en laat zich bij voorkeur leiden door de vlucht van zijn teugelloze fantasie: het bezit een grote slagvaardigheid en bijna altijd veroorzaakt het door zijn hardnekkige zucht naar verandering grote moeilijkheden voor ouders en onderwijzers.  

Naast dit ADHD achtige gedrag, kwamen ook fysieke klachten naar voren. Vooral vermoeidheid en maag- en darmklachten.  

Welke opvoeding adviezen kregen ouders?

Een prikkelbaar en zenuwachtig kind opvoeden is het moeilijkste wat er in de opvoeding kan voorkomen. Vader en moeder die zelf niet sterk zijn van zenuwgestel (prikkelbaar, onstabiel, vermoeid of overbelast) dan is het niet verwonderlijk dat de taak ten slotte te zwaar is en dreigen moeder en kind er onder te gaan. Onvermijdelijk dat sommige kinderen uit huis geplaatst werden. Gelukkig kon in de meeste gevallen het kind thuis blijven met behulp van de volgende opvoedadviezen uit 1900:

1. Bedenk dat het voor de opvoeding van Uw prikkelbare kind vooral erop aankomt, wat Gezelf zijt
2. Wees vóór alles flink, rustig en beslist
3. Houd voet bij stuk, zonder echter hard en streng te zijn
4. Wees verder liefdevol en geduldig, maar hoed U voor slapheid en toegeeflijkheid, want dat is in zijn gevolgen nog erger dan hardheid

Deze adviezen zijn ook vandaag nog waardevol voor ouders van kinderen met vergelijkbaar gedrag.

Overbelasting op school

De invoering van de leerplicht leidde niet alleen tot de ontdekking van ADHD-achtig gedrag bij kinderen, maar kreeg ook de schuld van het ontstaan ervan. Er ontstond discussie over geestelijke overbelasting in scholen en de impact daarvan op de zenuwen van leerlingen. Critici suggereerden dat het onderwijs te vroeg begon en te eenzijdig was, waardoor kinderen overbelast raakten.

Tegen deze achtergrond ontstonden nieuwe onderwijsvormen, zoals Montessori, Dalton, en Jenaplanscholen, die meer ruimte boden voor individuele ontwikkeling. Dit bood een alternatieve aanpak voor kinderen met ADHD-achtig gedrag, die mogelijk niet goed pasten in de traditionele onderwijsomgeving.

De ontwikkeling van de geestelijke gezondheidszorg voor kinderen rond 1950 bracht een meer gestructureerde aanpak voor de diagnose en behandeling van gedragsproblemen bij kinderen, waaronder ADHD-achtig gedrag.

Elk kind is uniek!

Het is belangrijk om te benadrukken dat elk kind uniek is, zowel in 1900 als nu. Elk kind heeft zijn eigen behoeften, uitdagingen en sterke punten. Daarom is het essentieel om elk kind individueel te behandelen, niet alleen op basis van symptomen van ADHD. Een holistische benadering, waarbij rekening wordt gehouden met het hele kind, zijn omgeving en zijn specifieke behoeften, kan leiden tot effectievere interventies en betere resultaten op lange termijn.

Vragen? 

Na het lezen van dit artikel kun jij je misschien bezorgd voelen over het gedrag van jouw kind(eren). Dan is het belangrijk om contact op te nemen met je huisarts of zorgverlener. Het welzijn van je kind staat altijd voorop. Ook al kun j er tegenop zien om naar je huisarts te gaan, soms zijn een paar pakkende tips of een begeleiding al waardevol om je ondersteund te voelen en te weten hoe jij het beste met jouw kind om leert gaan. 

Bronvermelding; Timo Bolt, een andere kijk op ADHD