Checklist Hoogbegaafdheid - Is jouw kind hoogbegaafd?

Als ouder (of leerkracht) wil je je hoogbegaafde kind (of leerling) op de juiste manier helpen en ondersteunen. Dat gaat alleen maar als je weet waarom ze bepaald gedrag stellen en hoe je met die specifieke gedragingen om kunt gaan. In dit blogartikel leggen we uit wat hoogbegaafdheid is , de kenmerken van hoogbegaafde kinderen en hoe je een hoogbegaafd kind kan ondersteunen .

Wat is hoogbegaafdheid?

Hoogbegaafdheid wordt vaak geassocieerd met een hoge intelligentie (IQ groter dan 130). Maar eigenlijk is het een verzamelterm voor enkele persoonlijkheidskenmerken over hoe een persoon denkt en handelt.

Daarnaast is het deels erfelijk en ook omgevingsfactoren zoals onderwijs, geboortecomplicaties en ziektes kunnen een invloed hebben op het intelligentieniveau. Het onderwijs is ingericht op het niveau van de ‘gemiddeld’ begaafde leerling. Hierdoor kunnen hoogbegaafde kinderen hun potentie niet ten volle benutten en kan er onderprestatie ontstaan. Tot slot zijn er bepaalde persoonlijkheidskenmerken die erop kunnen wijzen dat iemand hoogbegaafd is.

Hoogbegaafd kind: kenmerken

Tessa Kieboom, expert op het gebied van hoogbegaafdheid, heeft een model ontwikkeld om te begrijpen hoe hoogbegaafde kinderen denken en voelen. Het  Icarus model beschrijft hoe je een hoogbegaafd kind kunt identificeren en ondersteunen. Het richt zich op de sociale, emotionele en persoonlijkheidsaspecten van kinderen. Haar model is opgebouwd uit twee luiken: een cognitieve luik en zijnsluik.   

Het cognitieve luik gaat over de intellectuele capaciteiten. Dit luik gaat over het begrijpen en kunnen van een kind.

• Hoge intelligentie: grote woordenschat en complexe zinsstructuren
• Creërend vermogen
• Taakgerichtheid
• Snelle leer- en denkprocessen
• Diepe interesse in specifieke dingen

Het zijnsluik richt zich op de sociale, emotionele en persoonlijkheidsaspecten. Dit luik gaat over hoe kinderen zich voelen en gedragen. 

• Perfectionisme (de lat voor zichzelf veel te hoog leggen)
• Groot rechtvaardigheidsgevoel (de ideale wereld nastreven, zich inzetten voor goede doelen, heel empathisch)
• Kritische ingesteldheid (als ze een bepaalde visie hebben, zullen ze die ook aanhouden)
• Hoge mate van gevoeligheid (hoogsensitiviteit, intense emoties)

Wij zijn ervaringsdeskundigen en lezen dat ouders hun kind vaak in 3 of meer van deze aspecten herkennen. Vooral het moeilijk vinden van gelijkgestemden,  perfectionisme en gedragsproblemen zijn twee struikelpunten die ouders vaak herkennen en willen verbeteren.  

Naarmate een kind ouder wordt, worden bepaalde persoonlijkheidskenmerken nog duidelijker. Hieronder een beknopt overzicht van de meest voorkomende eigenschappen bij elke leeftijdsgroep. 

Baby's en peuters (0 t.e.m. 3 jaar)

• Diepgaande interesses
• Herkennen snel kleuren en cijfers
• Uitgebreide woordenschat

Kleuters (4 tot 6 jaar)

• Buitengewoon nieuwsgierig
• Verkeerde verwachtingen over bijvoorbeeld de kleuterschool
• Sterk sociaal-emotioneel ontwikkeld

Kinderen (7 tot 12 jaar)

• Thuis ontladen: boos, verdrietig en driftbuien
• Ongebruikelijke woordenschat
• Enorm leergierig
• Sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel

Uitdagingen voor hoogbegaafde kinderen

Hoogbegaafde kinderen worden gekenmerkt door een hooggevoeligheid. Dabrowski , Poolse psycholoog en psychiater, noemt dit overexcitability . Met deze term wijst hij op de overprikkeling die hoogbegaafde personen ervaren op vijf vlakken: psychomotorisch, zintuigelijk, intellectueel, imaginair en emotioneel. Zo zal een hoogbegaafd persoon meer verlangen hebben naar stimulatie en nieuwsgierigheid in vergelijking met zijn leeftijdsgenoten. Toch kan deze overprikkeling ook leiden tot stress, angst en sociaal isolement en zelfs onderprikkeling als er door de omgeving (school, familie, vrienden) niet goed wordt gereageerd op die overprikkeling.  Te weinig uitdaging kan leiden tot gedragsproblemen , desinteresse en verveling. 

Hoogbegaafde kinderen ervaren vaak ook uitdagingen zoals faalangst en perfectionisme. Te hoge eisen en verwachtingen kunnen voor ontgoocheling en onderprestatie zorgen. Faalangst kan kinderen zo onzeker maken dat ze er ook op sociaal vlak problemen van ervaren. 

Faalangst, prestatiedruk en perfectionisme verminderen

We willen allemaal het beste voor onze kinderen. Maar dat is niet altijd even gemakkelijk. Merk jij dat je kind gevoelig is voor prestaties en druk? Dan zijn er enkele dingen die je kind kunnen ondersteunen. 

Tip 1: Schakel professionele hulp in 

Zoek een psycholoog of hoogbegaafdheidscoach als je merkt dat hier nood aan is bij jou of jouw kind. Zij kunnen samen met jullie een hoogbegaafd kind test doen en zo op zoek gaan naar een gepaste ondersteuning.  

Tip 2: Probeer Bachbloesems 

Bachbloesems worden al meer dan 80 jaar gebruikt door kinderen met extra noden. Als ondersteunende therapie. We hebben in het verleden al veel hoogbegaafde kindjes geholpen die zich niet zo goed in hun vel voelde. Bachbloesems worden ingenomen in de vorm van druppeltjes en zijn 100% natuurlijk, vrij van toegevoegde kleur- en smaakstoffen.  

Tip 3: Mindfulness of kinderyoga

Ontspanningstechnieken zoals mindfulness en yoga worden vaak gebruikt om te helpen ontspannen. Zoek een leuke yogastudio in de buurt of gebruik mindfullnessoefeningen die je online vindt. Wie weet is dit een nieuwe manier om tot rust te komen voor jou kind. 

Misdiagnoses

Zoals bij andere gedragsstoornissen vaak het geval is, kan er ook bij hoogbegaafdheid een misdiagnose plaatsvinden. Wij verwijzen naar het boek ‘Misdiagnoses bij hoogbegaafdheid’ van James Webb . Het boek bevat veel praktische aanwijzingen en is ideaal voor ouders en leerkrachten. Hieronder vind je een beknopt overzicht van enkele gedragsstoornissen die vaak vergeleken worden met hoogbegaafdheid. 

Hoogbegaafdheid in de klas

Hoogbegaafdheid brengt veel uitdagingen met zich mee, ook in de klas. Als ouder is het belangrijk dat je de leerkrachten er dan ook over in te lichten. Om ervoor te zorgen dat je kind voldoende uitdaging krijgt, is het belangrijk dat de lessen kunnen aangepast worden aan zijn behoeften. 

Enkele verdiepende activiteiten kunnen zijn:

• Creatief schrijven: laat ze eigen gedichtjes, verhalen of strips verzinnen en uitschrijven
• Speel denkspelletjes zoals scrabble, sudoku, schaken of woordzoeker
• Maak muziek of speel theater

Elk kind heeft zijn eigen interesses, kies dus voor activiteiten die past bij de interesses van je kind. Soms wordt ook gekozen voor het versnellen van de leerstof. Dit kan gaan van een klas overslaan tot het sneller geven van bepaalde leerstof. Zodat de vrijgekomen tijd gevuld kan worden met verrijkingsactiviteiten. Dit allemaal houdt een hoogbegaafd kind gemotiveerd en vermindert de kans op verveling en onderstimulatie.  

Als leerkracht, maar ook als ouder, kan je veel informatie terugvinden in het boek ‘ uitdagend of verrijkend onderwijs? ’ van Sonja Morbé. 

Sociale en emotionele vaardigheden

Sommige kinderen hebben meer uitdagingen op sociaal en/of emotioneel vlak. Belangrijk hierbij is te zoeken naar waar de “pijnpunten” liggen. Merk je dat je kind moeilijk zijn emoties kan uiten? Of dat hij geen band kan opbouwen met leeftijdsgenootjes? Of voelt hij zich eenzaam in de klas ? Dan kunnen volgende tips misschien wel nuttig zijn. 

• Door zelfvertrouwen op te bouwen kun je je ook weerbaarder opstellen. Merk je dat je kind weinig zelfvertrouwen heeft? Stimuleer je kind zijn talenten, creëer een veilig omgeving, waar je kind zijn talenten ook tot zijn recht komen en stel realistische doelen. Het zijn kleine verschillen, die misschien wel een grote impact kunnen hebben.
• Probeer contact te zoeken met gelijkgestemden . Ga op zoek naar andere hoogbegaafde personen op school, bij vrijetijdsactiviteiten of externe organisaties zoals Stichting Hoogbegaafd .
• Maak of koop kaartjes met verschillende emoties erop en gebruik ze om je kind te helpen zijn gevoelens te benoemen en bespreken. Gevoelskaartjes worden vaak gebruikt als hulpmiddel in de communicatie over emoties.

De toekomst

Hoogbegaafde kinderen kunnen door onderstimulatie en verveling hun motivatie en doorzettingsvermogen verliezen. Om hun gemotiveerd te houden, kun je langetermijndoelen opstellen. Een doel voor ogen hebben, zorgt voor erdoor dat je een duidelijke focus hebt. Ook versterkt het de motivatie en het zelfvertrouwen. Stel samen met je kind doelen op die specifiek, meetbaar, acceptabel, relevant en tijdsgebonden zijn (SMART).  Je kunt verschillende doelen opstellen. Bijvoorbeeld: een nieuwe taal leren, een studie volgen aan de universiteit of meer vriendjes in de klas maken. 

Hoogbegaafdheid brengt veel uitdagingen met zich mee, door het op een correcte manier te benaderen en je aan te passen aan de uitdagingen en talenten van jouw kind kun je ervoor zorgen dat hoogbegaafdheid een mooie eigenschap is. Kijk altijd naar de behoeften en talenten van jouw kind en speel daarop in. 

Aanbevolen literatuur

• “Uitdagend of verrijkend onderwijs?” van Sonja Morbé
• “Misdiagnoses bij hoogbegaafdheid” van James Webb
• “Meer dan intelligent. De vele gezichten van hoogbegaafdheid bij jongeren en volwassenen” van Tessa Kieboom
• Video Universiteit van Vlaanderen: Ben je soms zo lui omdat je te slim bent? - YouTube